Cukrzyca na tle społeczeństwa

Mianem choroby społecznej według definicji WHO określa się takie trwałe uszkodzenie zdrowia, które ogranicza lub uniemożliwia wykonywanie typowych zadań życiowych, jak np. swobodny wybór kierunku kształcenia, pracy zawodowej, planowanie rodziny, które skraca średni oczekiwany okres życia, wymaga stałej medycznej i społecznej opieki, którego wskaźnik chorobowości jest większy aniżeli 1%. Jednocześnie choroba o podobnych cechach, ze względu na masowość występowania, powoduje takie straty ludzkie, społeczne i produkcyjne, że wpływa na wielkość dochodu narodowego. W związku z powyższym musi stanowić przedmiot zainteresowania całego społeczeństwa i państwa, które interweniuje organizując ogólnospołeczny program zwalczania choroby. Takiej definicji choroby społecznej w pełni odpowiada cukrzyca.
Długotrwały charakter choroby, problemy, jakie ona narzuca, wymagają w zwalczaniu cukrzycy ciągłej racjonalnej aktywizacji samego chorego oraz jego rodziny i otoczenia, a także lekarzy i innych osób zajmujących się zwalczaniem tej choroby, odpowiednich instytucji ochrony zdrowia i społecznych oraz środowisk, w których przebywa chory na cukrzycę. Ludzie chorzy na cukrzycę mogą być dla swojej rodziny, społeczeństwa, systemu opieki zdrowotnej i samych siebie albo źródłem radości, albo ciężarem. Zależy to od sposobu w jaki są traktowani.
Cukrzyca jako problem zdrowotny jest jak dotąd w Polsce niedoceniana. W większości krajów rozwiniętych zwalczanie cukrzycy jest natomiast ogromnym problemem państwowym i społecznym, często regulowanym przez osobne akty ustawodawcze. Powszechnie uznaje się konieczność i zaleca tworzenie państwowych i społecznych programów zwalczania cukrzycy. Do dziś wiele osiągnięto w sprawie umożliwienia leczenia cukrzycy oraz ułatwienia życia ludziom chorym na tą chorobę. Wyzwania cukrzycy i jej ciężkich powikłań stają się jednak coraz większe. Osoby z cukrzycą muszą mieć zagwarantowane wypełnienie podstawowych praw człowieka w celu pełnego uczestnictwa w społeczeństwie. Medyczne i społeczne potrzeby chorych na cukrzycę powinny być zaspokojone. Oparte na dowodach postępy wiedzy z ostatniej dekady powinny stać się normami w leczeniu cukrzycy na następną dekadę. Osoby z cukrzycą uznaje się za kluczowych partnerów postępowania terapeutycznego, w związku z czym powinny one mieć pełny dostęp do informacji dotyczącej swojego stanu. Jakość opieki stale się poprawia dzięki stosowaniu nowoczesnych systemów informatycznych. Należy ustalać osobiste, lokalne, regionalne i krajowe cele odnoszące się do stopniowej eliminacji problemów złego stanu zdrowia i przedłużania życia. Tworzy się rzeczywistą współpracę osób świadczących opiekę, uczonych, polityków zdrowia, organizatorów, przedstawicieli przemysłu i osób z cukrzycą w celu identyfikacji i przezwyciężania problemów oraz formułowania programów i monitorowania ich realizacji. Należy udzielić jak największego, możliwego wsparcia dla podstawowych i stosownych badań mających na celu prewencję cukrzycy i jej powikłań.
Ryzyko rozwoju cukrzycy dotyczy ponad 300 mln ludzi na świecie. Gospodarcze skutki choroby w najsilniej dotkniętych nią krajach mogą być większe, niż skutki pandemii AIDS. Coroczne, światowe koszty opieki zdrowotnej nad cukrzykami w wieku od 20 do 79 lat wynoszą co najmniej 153 miliardy dolarów. Do 2025 r. wydatki te wyniosą od 213 miliardów do 396 miliardów dolarów - o ile poprawne są prognozy, według których liczba cukrzyków wzrośnie do 2025 r. z obecnych 194 milionów do 333 milionów. Według szacunków ponad 75% przypadków cukrzycy pojawi się do 2025 r. w krajach rozwijających się. Będzie to skutek szybkich zmian społecznych i kulturowych oraz coraz intensywniejszej urbanizacji. Cukrzyca może osłabić systemy opieki zdrowotnej - obecnie nadwerężone pandemią AIDS. Naciska się na firmy produkujące żywność, by produkowały zdrowsze produkty oraz na rządy, by rozpoczęły narodowe kampanie zwalczania cukrzycy.

Światowy dzień cukrzycy

14 listopada to Światowy Dzień Cukrzycy natomiast od 4 do 7 listopada trwa Europejski Tydzień Cukrzycy. Głównym tematem bieżącego roku była profilaktyka. Statystki są niezbyt optymistyczne albowiem w Europie zachorowalność na cukrzycę w ciągu ostatnich 10 lat zwiększyła się aż o 20%. Międzynarodowa Federacja Cukrzycy chce przekonać wszystkich, że zmiana trybu życia jest skutecznym sposobem zapobiegania cukrzycy, ponieważ nadal jedną z najczęstszych przyczyn cukrzycy jest nadwaga i brak aktywności fizycznej.
Światowy Dzień Walki z Cukrzycą został po raz pierwszy zorganizowany przez Międzynarodową Federację Cukrzycy (IDF) oraz Światową Organizacją Zdrowia (WHO) 14 listopada 1991r. Nieprzypadkowo wybrano tę datę, ponieważ dokładnie 100 lat wcześniej urodził się Frederick Banting - kanadyjski naukowiec, który jako pierwszy na świecie w 1921 roku wyprodukował insulinę przeznaczoną do leczenia cukrzycy. Z każdym rokiem Światowy Dzień Walki z Cukrzycą staje się coraz popularniejszy. Ponad 350 milionów ludzi: liderzy opinii, lekarze, pielęgniarki diabetologiczne, a przede wszystkim osoby z cukrzycą, tego dnia jednoczą się w jednym celu – podnoszenia świadomości tej choroby. Światowy Dzień Walki z Cukrzycą co roku przebiega pod innym hasłem.

Życie z cukrzycą

Pierwszą reakcją na rozpoznanie cukrzycy jest bunt przeciw chorobie. Pojawiają się emocje, oskarżenie losu o niesprawiedliwość, złośliwe zrządzenie; zamknięcie w sobie - co pogarsza samopoczucie chorego i nie jest bez wpływu na stan zdrowotny. Współczesna medycyna nie potrafi skutecznie zapobiegać cukrzycy. Warunkiem zadawalających wyników jest współpraca chorego z lekarzem. Ale też chory powinien wiedzieć, że to nie lekarz kontroluje cukrzycę u swojego pacjenta. Pacjent powinien rozumieć budowę i działanie swojego organizmu, rozumieć istotę i przebieg choroby. Dobrze wyszkolony chory z cukrzycą może wpływać na swoją przyszłość, na jakość swojego życia, może z powodzeniem kontrolować i leczyć swoją chorobę. Jest w stanie podejmować właściwe decyzje w zmieniających się warunkach życia codziennego, będących poza zasięgiem kontroli medycznej. Wczesne wykrywanie cukrzycy ma bardzo istotne znaczenie, ponieważ pozwala to zapobiec rozwojowi przewlekłych powikłań, które w znacznym stopniu pogarszają komfort i jakość życia. Osoby z cukrzycą mogą przeżywać życie zdrowiej i w sposób bardziej satysfakcjonujący, w pełni uczestnicząc w życiu rodzinnym i społecznym.
Regularny wysiłek fizyczny przynosi wiele korzyści: zwiększa efektywność działania insuliny, pozwala obniżyć poziom glukozy i tłuszczu we krwi dzięki spalaniu nadwyżek energii, pomaga osiągnąć i utrzymać prawidłową masę ciała, obniża ciśnienie tętnicze, poprawia ukrwienie serca i kończyn, uspokaja i regeneruje. Jedzenie powoduje wzrost poziomu cukru we krwi dobór posiłków i ich pora są istotnym elementem leczenia cukrzycy. Dostosowanie diety i leków przeciwcukrzycowych do ilości jedzenia i wykonanego wysiłku fizycznego jest niezbędne do utrzymania poziomu cukru we krwi na docelowym poziomie. Idealna dieta dla chorych na cukrzycę jest podobna do idealnej diety odpowiedniej dla wszystkich.
Osoba chora na cukrzycę może wykonywać większość zawodów, jeżeli tylko odpowiadają one jej predyspozycjom zawodowym. Istnieje wprawdzie kilka zawodów, których na mocy prawa cukrzyk nie może wykonywać, ale są to zawody, w których epizody hipoglikemii mogą narazić na poważne niebezpieczeństwo chorego lub innych. Zawody te związane są z lotnictwem, przewozem niebezpiecznych substancji lub dużych ładunków, transportem pasażerski, siłami zbrojnymi lub pracą w policji, pracą na wysokościach oraz te, które wymagają obsługi potencjalnie niebezpiecznych urządzeń. Regularne godziny pracy ułatwiają kontrolę poziomu cukru we krwi. Nie znaczy to, że nie można wykonywać pracy, która wymaga nieregularnych godzin pracy lub pracy zmianowej. Należy wtedy staranniej planować posiłki i ćwiczenia z godzinami pracy. Trzeba częściej kontrolować poziom cukru.
Wszystkie dzieci i młodzież z cukrzycą powinni mieć te same prawa socjalne i możliwości, jak ich zdrowi rówieśnicy. Prawa te powinny obowiązywać bez względu na socjalne, kulturowe i środowiskowe uwarunkowania. Dzieci i młodzież z cukrzycą powinny mieć prawo do otrzymania wystarczających ilości insuliny, sprzętu do wykonywania zastrzyków i monitorowania cukrzycy, zaspokojone potrzeby żywieniowe oraz zapewnione fachowe leczenie. Rodziny znajdujące się w potrzebie powinny otrzymać wsparcie finansowe. Mogą one także korzystać z pomocy w zapewnieniu mieszkania, a dzieci nie powinny być wykluczane z żadnego typu zajęć szkolnych lub innych aktywności z powodu cukrzycy. Społeczny stygmat należy likwidować przez otwarte dyskusje w szkołach i mediach, umożliwiające lepsze zrozumienie cukrzycy. Po zakończeniu nauki w szkole młoda osoba z cukrzycą nie powinna być wykluczona z żadnej formy zatrudnienia (poza nielicznymi, wyżej wymienionymi, wyjątkami) ani pozbawiona ubezpieczenia. Młodzi chorzy na cukrzycę nie powinni mieć trudności z uzyskaniem prawa jazdy. Zalecane jest organizowanie ogólnokrajowych, regionalnych i miejscowych grup wsparcia rodziców dzieci z cukrzycą. Takie grupy zapewniają wsparcie i pomoc dla dzieci ze świeżo rozpoznaną cukrzycą i ich rodzin.

Hipoglikemia

Hipoglikemia, czyli niedocukrzenie oznacza stan, w którym ilość glukozy we krwi jest zbyt niska (stężenie glukozy we krwi obniża się poniżej 50 - 60 mg%). Mózg jest niedożywiony, co powoduje zaburzenia w jego pracy. Hipoglikemii towarzyszą typowe objawy - uczucie silnego głodu, zlewne poty, szybkie bicie serca, dezorientacja, bóle głowy, uczucie niepokoju, drżenie rąk, uczucie słabości, gorsze i podwójne widzenie, kołatanie serca. Chory często jest rozdrażniony, może nawet zachowywać się agresywnie. Osoby będące w otoczeniu chorego obserwują zwykle: bladość skóry, spocenie, gorszy kontakt z daną osobą. Czasem może to być błędnie interpretowane jako objawy podobne do nadużycia alkoholu. Szczególnym problemem są niedocukrzenia pojawiające się podczas snu objawiające się: poceniem się, pojawianiem się koszmarnych snów, bólami głowy i zmęczeniem po przebudzenie. Czasem chory budzi się w nocy spocony z uczuciem głodu. Zwykle najniższy poziom cukru jest około godziny 3.00. U niektórych chorych nie ma wyraźnych objawów zapowiadających niedocukrzenie. Mogą one zanikać lub zmieniać się w trakcie trwania choroby. Sposób odczuwania objawów ostrzegawczych przez chorego może się zmieniać. Może dojść do gwałtownego zasłabnięcia z utratą przytomności (bez poprzedzających symptomów). Przedłużające się niedocukrzenie prowadzi do śpiączki hipoglikemicznej. Ciężkie niedocukrzenia mogą prowadzić nawet do śmierci, mogą też powodować uszkodzenie mózgu z zaburzeniami pamięci i zmianami psychiki włącznie.
Przyczyna niedocukrzenia jest aktualny nadmiar insuliny, która powoduje tak szybka ucieczkę glukozy z krwi do tkanek, że w pewnym momencie może jej brakować we krwi. Powodowane jest to: przyjęciem zbyt dużej dawki leku przeciwcukrzycowego, podaniem zbyt dużej dawki insuliny, pominięciem posiłku, zjedzeniem go zbyt późno lub za mało, utratą spożytych pokarmów z wymiotami lub biegunką, nadmiernym lub niekontrolowanym wysiłkiem fizycznym, spożyciem alkoholu. W przypadku wystąpienia hipoglikemii bez utraty przytomności należy niezwłocznie podać choremu cukier w jakiejkolwiek postaci. Do chorego nieprzytomnego należy natychmiast wezwać lekarza w celu dożylnego podania glukozy i domięśniowo glukagonu. Trzeba starać się nie "przeleczyć" objawów niedocukrzenia - spożycie zbyt dużej ilości osłodzonych płynów lub zbyt dużego posiłku spowoduje nadmierny wzrost cukru we krwi. Aby zapobiec hipoglikemii należy nosić przy sobie kostki cukru lub cukierki, przed planowanym wysiłkiem zjeść posiłek lub zmniejszyć dawkę insuliny krótkodziałającej, po wstrzyknięciu insuliny, a przed spożyciem posiłku nie wykonywać prac fizycznych, nie obciążać organizmu, sprawdzać dokładnie, czy wstrzykuje się właściwą dawkę insuliny. Noszenie przy sobie karty chorego na cukrzycę lub bransolety z informacją o chorobie daje szansę, że podczas ataku hipoglikemii, ktoś obcy będzie wiedział jak pomóc choremu.

Powikłania cukrzycy

Cukrzyca z powodu najczęściej wieloletniego przebiegu może prowadzić do powstania tak zwanych przewlekłych powikłań cukrzycy (uszkodzenia różnych tkanek i narządów, prowadzące do ich nieprawidłowej funkcji). Ryzyko wystąpienia i postęp przewlekłych powikłań zależą głównie od kontroli metabolicznej cukrzycy. Osoby, u których cukrzyca na przestrzeni wielu lat była dobrze wyrównana, mają małą szansę rozwinięcia przewlekłych powikłań.
Powikłania dzielimy na mikroangiopatię oraz makroangiopatię.
1. Mikroangiopatia (przyczyną jest uszkodzenie małych naczyń krwionośnych):
retinopatia cukrzycowa czyli uszkodzenie siatkówki oraz zaćma czyli zmiany w soczewce prowadzące do jej zmętnienia. W skrajnej ślepota.
nefropatia cukrzycowa czyli uszkodzenie funkcji nerek prowadzące do ich niewydolności i konieczności leczenia dializami lub przeszczepem nerki.
neuropatia cukrzycowa czyli uszkodzenie układu nerwowego. Jedną z najczęstszych postaci neuropatii jest polineuropatia cukrzycowa, której objawy to zaburzenia czucia, uczucie drętwienia, bólu lub parzenia dystalnych części rąk i nóg (objawy "rękawiczkowe" i "skarpetkowe"). Innym rodzajem neuropatii cukrzycowej jest neuropatia autonomicznego układu nerwowego, której objawy są bardzo różnorodne i zależą od lokalizacji zmian neuropatycznych. Do najczęstszych należą: zaburzenia pracy serca, nieprawidłowości ciśnienia tętniczego, zaburzenia pracy przewodu pokarmowego głównie po postacią uporczywych biegunek, zaburzenia w oddawaniu moczu. Neuropatia jest także jedną z przyczyn impotencji u mężczyzn chorujących na cukrzycę.
Makroangiopatia (uszkodzenie naczyń o większym kalibrze):
choroba wieńcowa - u chorych na cukrzycę występuje w młodszym wieku, ma znacznie cięższy przebieg, wiąże się z wyższym ryzykiem wystąpienia zawału mięśnia sercowego i śmierci sercowej.
zespół stopy cukrzycowej - zespół zaburzeń ukrwienia i unerwienia stopy mogący doprowadzić do rozwoju owrzodzeń, deformacji stopy, infekcji a w konsekwencji do martwicy i konieczności mniejszych lub większych amputacji. Cukrzyca jest najczęstszą przyczyną nieurazowych amputacji stóp.
choroba niedokrwienna ośrodkowego układu nerwowego - prowadząca do różnego stopnia uszkodzenia mózgu.
Do najostrzejszych powikłań cukrzycowych należą:
śpiączka cukrzycowa (ketonowa, hipermolalna – osmotyczna i mleczanowa)
śpiączka hipoglikemiczna (stan niedocukrzenia).
Są to stany,  które nie leczone mogą prowadzić do zagrożenia życia.
Śpiączka ketonowa jest stanem nieprzytomności spowodowanym przez nagromadzenie się we krwi i tkankach dużej ilości związków ketonowych (kwasica ketonowa). Rozwija się ona wskutek braku lub znacznego niedoboru insuliny. Doprowadza to do gromadzenia się we krwi związków ketonowych. Ciała ketonowe działają szkodliwie na organizm doprowadzając do powstania kwasicy. Kwasica ketonowa nie występuje nagle. Zwykle jej rozwój poprzedzają objawy niewyrównania cukrzycy jak: duże pragnienie, wielomocz ze znacznym cukromoczem oraz obecnością związków ketonowych (acetonu). Stopniowo pojawiają się: ogólne osłabienie, nudności, bóle brzucha, wymioty, bóle głowy. Dochodzi do odwodnienia organizmu, oddech przyśpiesza się i pogłębia, z ust wyczuwa się zapach acetonu. Jeżeli stan ten się przedłuża, pacjent zapada w śpiączkę, która nie leczona w porę może doprowadzić do śmierci. Do rozwoju kwasicy ketonowej mogą doprowadzić błędy w leczeniu, np.: pacjent nie wstrzyknął w ogóle insuliny lub wstrzykiwana przez kolejne dni dawka była zbyt mała. Wpływ na rozwój kwasicy ma również wzrost zapotrzebowania na insulinę: często zakażenia, zwłaszcza przebiegające z wysoką gorączką powodują, że chory wymaga większej dawki insuliny. U ludzi starszych może występować śpiączka hiperglikemiczna bez kwasicy ketonowej, tzw. śpiączka hipermolalna (osmotyczna).
W cukrzycy stopy mogą być szczególnie narażone na urazy i infekcje (m.in. z powodu upośledzonego odczuwania bólu i gorszego ukrwienia). Aby zapobiec opisanym powikłaniom należy dbać o nie w szczególny sposób.

Objawy cukrzycy

Najbardziej typowe objawy cukrzycy - wzmożone pragnienie, nadmierny apetyt oraz częste oddawanie moczu są charakterystyczne dla zaawansowanej cukrzycy. Często jednak znacznie wcześniej pojawiają się objawy mniej charakterystyczne jak zakażenia dróg moczowych, zaburzenia widzenia, ogólne osłabienie, czyraki, zmiany grzybicze, owrzodzenia stóp. W starszym wieku mogą pojawić się zaburzenia snu, osłabienie pamięci, nietrzymanie moczu, nadmierna senność. Jeśli więc takie objawy występują, należy niezwłocznie ocenić poziom cukru we krwi. Jednak u wielu chorych cukrzyca typu 2 przebiega bezobjawowo przez wiele lat i jest rozpoznawana w trakcie przypadkowo wykonywanych badań. Należy wykonywać badania w kierunku cukrzycy typu 2 u: wszystkich dorosłych po 45 roku życia, szczególnie jeśli wskaźnik masy ciała - BMI przekracza 25kg/m2 oraz u osób w młodszym wieku, jeśli BMI przekracza 25kg/m2 i występują dodatkowe czynniki ryzyka tj. siedzący tryb życia, krewny I stopnia chory na cukrzyce, wcześniej stwierdzana nieprawidłowa tolerancja glukozy, nadciśnienie tętnicze, choroby serca i naczyń, zaburzenia gospodarki lipidowej. Typowymi objawami cukrzycy typu 1 są więc: silne pragnienie, częste oddawanie zwiększonych ilości moczu, gwałtowna utrata masy ciała które mogą prowadzić do śpiączki. W badaniach laboratoryjnych występuje znacznie podwyższony poziom cukru we krwi oraz obecność cukru w moczu. Typowymi objawami cukrzycy typu 2 są: utrata wagi, zmęczenie, częste oddawanie moczu, wzmożone pragnienie, infekcje skórne (grzybice, czyraki), uczucie suchości w jamie ustnej, świąd sromu czy zaburzenia widzenia. Należy zaznaczyć, że u pewnej grupy chorych nie występują żadne objawy choroby pomimo utrzymujących się wysokich wartości poziomu cukru.
Potwierdzeniem rozpoznania cukrzycy jest pomiar cukru we krwi. Stężenie cukru wyraża się w liczbie miligramów glukozy na decylitr (mg/dl lub mg%) lub milimoli glukozy na litr (mmol/l).
Cukrzycę można rozpoznać jeżeli: w przypadkowym (o dowolnej porze dnia, bez względu na czas jaki upłynął od ostatniego posiłku) badaniu poziom cukru przekracza 200 mg%; stężenie glukozy na czczo przekracza 125 mg% (rozpoznanie potwierdzić jeszcze jednym pomiarem glukozy na czczo); poziom cukru jest wyższy od 200 mg% po 2 godzinach od obciążenia 75gramami glukozy rozpuszczonymi w 300ml wody.

Przyczyny powstawania cukrzycy

Wiadomo, że dużą rolę w powstawaniu cukrzycy odgrywają czynniki genetyczne, ale również duże znaczenie przypisuje się czynnikom środowiskowym. Wśród nich, główną rolę odgrywa brak aktywności fizycznej, który dotyczy coraz młodszych grup społecznych, siedzący tryb życia, łatwy dostęp do pożywienia i spożywanie nadmiernej ilości pokarmów. Chory z cukrzycą typu 2 to najczęściej pacjent otyły, z nadciśnieniem tętniczym, zaburzeniami gospodarki lipidowej, objawami choroby niedokrwiennej serca czy dną moczanową. Mówimy o tzw. zespole metabolicznym, gdzie obserwujemy współistnienie zaburzeń gospodarki węglowodanowej (cukrzyca lub upośledzona tolerancja glukozy) z nadciśnieniem tętniczym, chorobami serca, zaburzeniami lipidowymi. Istnieją również zewnętrzne przyczyny powstawania cukrzycy takie jak: procesy starzenia się, stan emocji (większy wstrząs psychiczny, przestrach), zakażenia (ropne, ciężka angina, czyraczość), ciąża (w wyniku głębokiego przestrojenia hormonalnego), zaburzenia hormonalne organizmu, schorzenia trzustki. Ryzyko wystąpienia cukrzycy jest znacznie wyższe u tych osób, które są blisko spokrewnione z chorymi na cukrzycę. Szansa zachorowania na cukrzycę wzrasta z wiekiem, dlatego też osoby po 45 roku życia powinny przynajmniej jeden raz do roku kontrolować poziom cukru. Cukrzyca występuje znacznie częściej u osób, u których w przeszłości występowały zaburzenia tolerancji glukozy, a także u kobiet z cukrzycą ciężarnych w wywiadzie. Osoby te powinny mieć regularnie kontrolowany poziom cukru.